ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ

Ἡ Ἱερά Μονή Φιλοθέου, μία ἐκ τῶν εἴκοσι ἱερῶν Μονῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους εἶναι κτισμένη εἰς ὑψόμετρον 316 μέτρων, ἐπί τῆς Βορειοανατολικῆς πλευρᾶς τοῦ Ἂθωνος, ἐπί χλοερωτάτου ὀροπεδίου, ἐν μέσῳ πρασινοβολοῦντος πεδίου, μέ ἐξαίρετον θέαν πρός τό Παγγαῖον, τήν Καβάλαν, Θάσον, Σαμοθράκην· ἀποτελεῖ δέ μετά τῆς γείτονος Μονῆς Καρακάλλου καί τῆς Μεγίστης Λαύρας τήν τριάδα τῶν Ἁγιορειτικῶν Μονῶν, αἱ ὁποῖαι ἐνεφυτεύθησαν ἴσως ἐπί τοῦ ὡραιοτέρου τμήματος τῆς Ἱερᾶς Χερσονήσου. Ἀπέχει ὁδοιπορικῶς 2,5 ὧρες ἀπό τίς Καρυές, 1,5 ὥραν ἀπό τήν Ἰβήρων, καί περί τά 30 ἕως 40 λεπτά ἀπό τήν Καρακάλλου καί τήν θάλασσαν.

Τό ὄνομά της τό ὀφείλει εἰς τόν ἡσυχαστήν ὅσιον Φιλόθεον, μαθητήν κατά τήν παράδοσιν τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου τοῦ Ἀθωνίτου, ἐπί τῶν ἡμερῶν τοῦ ὁποίου φαίνεται νά ὑπάρχη πρό τοῦ 992 μικρά κατ' ἀρχήν Μονή ἀποκαλουμένη τῆς Φτέρης, ἐκ τοῦ ἀφθονοῦντος ὁμωνύμου φυτοῦ εἰς τήν περιοχήν Κράββατος, ὅπου ὡς ὑπόλειμμα ἀρχαίου πολίσματος σώζεται ἕως σήμερον παρεκκλήσιον τοῦ Προφήτου Ἠλιού.

Ἱστορικῶς φαίνεται νά προϋπάρχη τοῦ 1015, ἔτος κατά τό ὁποῖον εἰς ἔγγραφον τοῦ Πρώτου τοῦ Ὄρους Νικηφόρου, μεταξύ ἄλλων προϊσταμένων, ὑπογράφεται καί "Γεώργιος μοναχός καί ἡγούμενος Φιλοθέου". Καί εἰς ἄλλο πάλιν τοῦ 1016 ὑπογράφεται "Γεώργιος, μοναχός καί ἡγούμενος Μονῆς τοῦ κυροῦ Φιλοθέου".

Προφανῶς ἡ παρουσία τοῦ ἁγίου Φιλοθέου εἰς τήν περιοχήν ὅπου σήμερον τό Μοναστήρι, ἡ ἀρετή καί ἡ φήμη του ὡς μαθητοῦ τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου, ἀπερρόφησαν τά πέριξ μονύδρια ἡσυχαστήρια τοῦ ἀρχαιοτρόπου ἐκείνου μοναχισμοῦ τοῦ Ἄθω, καί ἐπεκράτησε εἰς τό ἑξῆς ἀπό τοῦ Κτίτορος ὀνομαζομένη Μονή Φιλοθέου.

Εἰς τό τυπικόν τοῦ αὐτοκράτορος Κωνσταντίνου τοῦ Μονομάχου (1045) ὑπογράφεται δωδέκατος ὁ μοναχός Λουκᾶς ὡς ἡγούμενος τῆς Μονῆς τῆς Θεοτόκου ἤ Φιλοθέου, τῆς Εὐαγγελιστρίας. Τό 1394 κατέχει τήν δεκάτην τρίτην θέσιν, τό δέ 1574 ἐπανέρχεται καί παραμένει ἔκτοτε εἰς τήν δωδεκάτην.

Ὁλοκληρωμένην μορφήν ἁγιορειτικῆς τετραπλεύρου μάνδρας παίρνει κατά τό ἔτος τοῦ 11ου αἰῶνος, μέ τίς δωρεές τοῦ αὐτοκράτορος Νικηφόρου Βοτανειάτη (1078- 1081).

Ἐπί Παλαιολόγων Ἀνδρονίκου τοῦ Β΄, Ἀνδρονίκου τοῦ Γ΄, καί Ἰωάννου τοῦ Ε΄, εὐεργετεῖται πλουσίως ἐξ αἰτίας τῆς ἀρετῆς τοῦ ἡγουμένου αὐτῆς Μακαρίου, τόν ὁποῖον ὁ αὐτοκράτωρ Ἀνδρόνικος μέ χρυσόβουλλον τοῦ 1284 ὁρίζει πνευματικόν τοῦ Παλατίου, εἰς τό ἀναδέχεσθαι τούς αὐτῆς (ἤγουν τῆς βασιλείας) λογισμούς... ἔστι γάρ ὁ ἀνήρ ἔκ τε τῆς ἡλικίας ἐκ τε τῶν ἔργων αὐτῶν τό εὐσταθές καί φιλάρετον ἔχων ἐν ἑαυτῷ ἐπανθοῦν χαριέντω. Εὐγνωμονῶν διά τήν πνευματικήν ὠφέλειαν ὁ Ἀνδρόνικος ὁρίζει ὑπέρ τῆς Μονῆς ἐπιχορήγησιν "κατ' ἔτος δέκα μεγάλα τάλαντα"· ἀνταποκρινόμενος δέ εἰς εὐγενές αἴτημα τοῦ πνευματικοῦ πατρός, προσφέρει εἰς τήν Μονήν ὑπέρπλουτον δωρεάν τήν ἄφθαρτον καί "ὀσμήν ζωῆς εἰς ζωήν ἀποπνέουσαν ἀεί" δεξιάν τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου.

Τίς κτίσεις τῶν Παλαιολόγων κατακυρώνει διά χρυσοβούλλου ὁ Σέρβος αὐτοκράτωρ Στέφανος Δουσάν (1346), προάγων εὐσχήμως τήν ἐπιθυμίαν του νά ἰδῆ μελλοντικῶς ἐξαπλούμενον το σλαυϊκόν στοιχεῖον εἰς τό Ἅγιον Ὄρος. Ἰδικόν του πρός τήν Μονήν ἀφιέρωμα εἶναι τό εὐμέγεθες τεμάχιον Τιμίου Ξύλου τοῦ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ τοῦ Κυρίου, φέρον τήν ἀφιερωτικήν ἐπιγραφήν: "Στέφανος ἐν Χῷ τῷ Θῷ πιστός Βασιλεύς Αὐτοκράτωρ Σερβίας καί Ρωμανίας ἀφιέρωσε τό Τίμιον Ξύλον εἰς Μοναστήριον τοῦ Φιλοθέου εἰς τό Ἅγιον Ὄρος· ἔτους ἀπό Ἀδάμ ςωνδ΄, ἀπό Χῦ ᾳτμζ΄καί Θεῷ Δόξα".

Τόν 16ον αἰῶνα ὁ Ἄθως, ἐμπερίστατος ὤν, δέχεται πολλούς πανταχόθεν. Μετά τήν Ἅλωσιν, μεταξύ τῶν Μονῶν πού ἐγνώρισαν προσωρινήν ἀπάνδρωσιν εἶναι καί ἡ Φιλοθέου, ἡ ὁποία περί τό 1480 διέρχεται περίοδον ἐρημώσεως. Τότε, εὐκαιρίας δοθείσης, εἰσέρχεται ὁμάς σλαυοφώνων μοναχῶν, οἱ ὁποῖοι μεταφέρουν καί ἐντός τῆς Μονῆς τόν ἰδιόρρυθμον βίον των. Ἐντεῦθεν ἀνέκυψε χρονία τριβή μεταξύ Ἑλληνοφώνων καί μή μοναχῶν, τῆς ὁποίας ἀποτέλεσμα ἦτο ὡς πρός τήν Μονήν νά ἀπομακρυνθοῦν τῆς ἡγουμενίας αὐτῆς οἱ ἅγιοι Διονύσιος ὁ ἐν Ὀλύμπῳ καί Συμεών ὁ Ἀνυπόδητος, νά ἐπαναφέρουν ὅμως διά τῆς θυσίας των τά πράγματα πάλιν ἐκ τῆς ἰδιορρύθμου εἰς τήν ὀρθήν κοινοβιακήν παραδοσιακήν των πορείαν.

Οἱ Ἴβηρες ἡγεμόνες Λέων καί Ἀλέξανδρος (1492) εὐεργετοῦν γενικῶς τήν Μονήν, διευρύνοντες καί τήν τράπεζαν εἰς τάς σημερινάς διαστάσεις της.

Τόν Ἰούνιον τοῦ 1533 ἡ Μονή, εὑρισκομένη ἐν πτωχείᾳ ἐπώλησεν εἰς Γρηγόριον Γηρομερίτην τήν ὑπό τήν δικαιοδοσίαν της εἰς τάξιν κελλίου διατελοῦσαν ἕως τότε Μονήν τοῦ Σταυρονικήτα, ἀνασυσταθεῖσαν ἔκτοτε εἰς Μονήν καί καταλαβοῦσαν τήν δεκάτην πέμπτην (15ην) θέσιν μεταξύ τῶν εἴκοσι (20) Ἱερῶν Μονῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους.

Τό 1641 ὁ τσάρος Μιχαήλ Θεοδώροβιτς ἔδωκεν εἰς τούς Φιλοθεΐτας ἄδειαν νά μεταβαίνουν εἰς Ρωσσίαν ἀνά ἕβδομον ἤ ὄγδοον ἔτος διά συλλογήν ἐλεημοσύνης ἤ "ζητείας", κατά τήν γλῶσσαν τῆς ἐποχῆς.

Το 1734 ὁ ἡγεμών τῆς Βλαχίας Ἰωάννης Γρηγορίου Γκίκας ὥρισε διά χρυσοβούλλου ὑπέρ τῆς Μονῆς ἐτησίως 6.600 νομίσματα, ὑπό τόν ὅρον νά στέλλεται ἡ δεξιά τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου εἰς τήν ἡγεμονίαν, πρός ἁγιασμόν τῶν πιστῶν. Τήν αὐτήν φιλοτιμίαν ἔδειξε καί ὁ βοεβόδας Κων/νος Μαυροκορδᾶτος. Ἀνακαινίζεται πάλιν ἡ Μονή καί ἀνεγείρεται τό σημερινόν Καθολικόν (1746).

Τήν 26ην Σεπτεμβρίου τοῦ 1871 μία μεγάλη πυρκαϊά ἀπετέφρωσε τόν τετράπλευρον χῶρον τῆς Μονῆς, κινδυνεύσαντος τοῦ Καθολικοῦ, καί διασωθέντων τῶν χειρογράφων. Ἀνακτίζεται ἐπί εἰκοσαετίαν καί πλέον, ἀλλ' αἰσθάνεται οἰκονομικῶς τόσον ἐξηντλημένη, ὥστε τό 1899 καταφεύγει εἰς τήν ἱεράν Κοινότητα, ἡ ὁποία καί συμπαθῶς βοηθεῖ δι' ἀποφάσεως τῆς 3ης Μαρτίου 1900.

Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ εἶχεν ἡ Ἱ. Ἡμῶν Μονή ὡς καί αἱ λοιπαί ἁγιορειτικαί Μοναί μετόχια διάσπαρτα οὐκ ὀλίγα: εἰς Θάσον, Λῆμνον, Καλαμαριάν, Κασσάνδραν, Ὁρμύλιαν, Νιγρίταν, Ἀνδριανούπολιν.... Ὁλόκληρον δέ χωρίον εἰς Τιφλίδα Γεωργίας, καλούμενον Ζέμ Χοντασέν "ἐπάνω χωρίον", μετά παρεκκλησίου τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, μετά μύλων, ἀμπελώνων καί διαφόρων ὑποστατικῶν, ἀνῆκεν εἰς αὐτήν, προφανῶς κατάλοιπον τῆς δωρεᾶς τῶν εὐλαβῶν βασιλέων τῆς Ἰβηρίας Λέοντος καί Ἀλεξάνδρου τοῦ ις΄ αἰῶνος.

Τά κτίρια τοῦ τετραπλεύρου περιβόλου της προέρχονται κυρίως ἀπό τρεῖς χρονικάς περιόδους: ἀρχάς 16ου, μέσα 18ου, καί τέλος 19ου αἰῶνος.

Κατά τήν δεκαετίαν τοῦ 1950, εἰς ἀναπλήρωσιν ὑπάρχοντος κενοῦ, εἰς τήν δυτικήν πτέρυγα καί νοτίως τῆς Τραπέζης κατεσκευάσθη διώροφος χῶρος κελλιῶν διά φιλοξενίαν προσκυνητῶν. Πρόκειται περί κατασκευῆς φερούσης τήν σφραγῖδα τῆς νοοτροπίας καί τῶν ὑλικῶν τῆς ἐποχῆς· κατασκευῆς λίαν προχείρου καί αἰσθητικῶς ἐντόνως παραφώνου ἰδίως ἀπό ἐξωτερικῆς ὄψεως τῆς κόρδας Συνοδικοῦ- Ἀρχονταρικίου, ὅταν ὁ θεατής βλέπει τήν Μονήν ἐκ δυσμῶν πρός ἀνατολάς. Ἡ ἀνάγκη ἀποκαταστάσεως τῆς ὄψεως τῆς Μονῆς αἰσθητικῶς συμπίπτει μέ τήν ἀνάγκην μιᾶς προεκτάσεως ἐξωτερικῶς μεταξύ Τραπέζης καί Μαγειρείου· προεκτάσεως τελείως ἀπαραιτήτου διά τήν ἔξοδον ἐκ τοῦ ἀδιεξόδου εἰς τό ὁποῖον ἔχει περιέλθει τό Μοναστήρι ἕνεκεν τῆς κοινῆς χρήσεως ἑνός καί τοῦ αὐτοῦ στενοῦ χώρου ὑπό τριῶν διακονημάτων.

Ὁ κεντρικός Ναός τῆς Μονῆς, το "Καθολικόν"- καθώς ὀνομάζονται οἱ κεντρικοί ναοί ὅλων τῶν Ἁγιορειτικῶν Μοναστηρίων- τιμᾶται ἐξ ἀρχῆς ἐπ' ὀνόματι τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς ἀειπαρθένου Θεομήτορος.

Εἰς τό ὑπέρθυρον τῆς ἐξόδου ἐκ τοῦ κυρίως Ναοῦ πρός τήν Λιτήν ἐσημειώθη ὑπό τῶν ἁγιογράφων ἡ ἐπιγραφή: "Ἀνηγέρθη ἐκ βάθρων ὁ θεῖος καί πάνσεπτος οὗτος Ναός τῆς Ὑπεραγίας ἐνδόξου Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καί ἀειπαρθένου Μαρίας τῆς Εὐαγγελίστριας ἀπό Χριστοῦ ἔτους ᾳψμς΄ (1746) ἔτι δέ ἀνιστορήθη ἐν ἔτει ᾳψνβ΄ (1752) ἐν μηνί Ὀκτωβρίου διά χειρός Κωνσταντίνου καί ἀδελφοῦ αὐτοῦ Ἀθανασίου ἐκ πόλεως Κορυτσᾶς".

Ἡ τοιχογράφησις τῆς Λιτῆς καί τοῦ ἐξωνάρθηκος ἔγινε τό 1765. Ἡ μαρμαρόστρωσις τό 1848 ὑπό Καισαρίου τοῦ ἐξ Ἄργους Πελοποννήσου. Ὁ αὐτός ἔκαμε καί τά μαρμάρινα εὐμεγέθη εἰκονοστάσια φέροντα χρονολογίαν: 25 Μαρτίου αωνα΄ (1851). Ὁ πύργος τοῦ κωδωνοστασίου καί ἡ μολυβδοστέγασις συνετελέσθησαν τό 1765 Μαρτίου 10. Το ξύλινον τέμπλον εἶναι ἐκ τοῦ προηγουμένου ναοῦ, τόν ὁποῖον ὁ Ρῶσσος περιηγητής Βασίλειος Μπάρσκυ προέλαβε καί ἐσχεδίασεν τό 1744. Ἀκριβῶς δηλαδή τό ἔτος κατά τό ὁποῖον ἡ ξυλόστεγος πρώην Βασιλική ἐκ τῆς πολυκαιρίας σαθρωθεῖσα ὑπεχώρησε, παραχωρήσασα τήν θέσιν αὐτῆς εἰς τόν σημερινόν Ἁγιορειτικοῦ τύπου συμπαθῆ βυζαντινόν ἱερόν Ναόν.

Αἱ 4 μεγάλες εἰκόνες τοῦ τέμπλου, ἤτοι τοῦ Χριστοῦ, τῆς Παναγίας, τοῦ Εὐαγγελισμοῦ καί τοῦ Ἁγίου Γεωργίου εἶναι τοῦ ἔτους 1777, ἐν μέρει ἐπιζωγραφημένες. Σεμνότατον τό δωδεκάορτον τοῦ τέμπλου, λίαν ἀσυνήθους μεγέθους, Κρητικῆς τεχνοτροπίας, τέλους 16ου- ἀρχῶν 17ου αἰῶνος. Εὐλαβοῦς δέ, θείας πνοῆς ἔργον, εἶναι ὁ δεσπόζων τοῦ τέμπλου μέγας Ἐσταυρωμένος, εἰς φυσικόν μέγεθος.

Τό σέμνωμα τῆς Μονῆς εἶναι ἡ θαυμαστῆς τέχνης καί ἐκφράσεως εἰκών τῆς Παναγίας Γλυκοφιλούσης, ἀνακειμένη εἰς τόν ἀριστερόν κίονα τοῦ Καθολικοῦ· πλήρης χάριτος, παραστατικότητος καί μεγαλείου, θαυμαστῶς ἐκ τῆς εἰκονομαχίας διασωθεῖσα καί διά θαλάσσης εἰς τήν Μονήν ἐλθοῦσα, ὡς τό ἱστορικόν αὐτῆς διηγεῖται.

Θαυμαστῶς ἐπίσης ἦλθε εἰς τήν Μονήν ἐκ τοῦ Μετοχίου Νιγρίτης καί ἡ Παλαιολογείου τέχνης εἰκών Παναγίας τῆς Ἐλεούσης, ἡ ἐπιλεγομένη "Γερόντισσα" ἐπί τοῦ τοίχου ἀνηρτημένη ὄπισθεν τῶν στασιδίων τοῦ ἀριστεροῦ χοροῦ.

Παρεκκλήσια ἡ Ἱερά Μονή ἔχει ἐννέα· ἕξι ἐντός καί τρία ἐκτός αὐτῆς. Ἐπί πλέον ἕνα, τοῦ Προφήτου Ἠλιού εἰς τήν θέσιν Κράββατος, ἕνα εἰς τόν Ἀρσανᾶν τοῦ ἁγίου Λαζάρου, καί τό εἰς τό Ἀντιπροσωπεῖον τῶν Καρυῶν ἐπ' ὀνόματι τοῦ Ἁγίου Ἱερομάρτυρος καί Ἰσαποστόλου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ.

Μεταξύ τοῦ Καθολικοῦ καί τῆς Τραπέζης ὑπάρχει ἡ Φιάλη τοῦ ἁγιασμοῦ κατασκευασμένη ὅλη ἀπό ὡραῖον λευκόν μάρμαρον, τόσον οἱ κίονες αὐτῆς ὅσον καί τά ἐλαφρῶς σκαλισμένα θωράκια· ἁγιογραφημένη εἰς τόν θόλον της μέ συγγενεῖς πρός τά ὕδατα παραστάσεις: Βάπτισις τοῦ Χριστοῦ, Διάβασις Ἐρυθρᾶς, Ζωοδόχος Πηγή, Παράλυτος Βηθεσδά καί ἕτερα ὅμοια.

Ἐνσωματωμένη εἰς τόν πρῶτον ὄροφον τῆς Δυτικῆς πτέρυγος τῆς Μονῆς κατάντικρυ τῆς εἰσόδου τοῦ Καθολικοῦ προβάλλει ἡ Τράπεζα, ἱστορημένη διά τοιχογραφιῶν ἀσυνήθους μεγέθους καί δυναμικῆς ἐκφράσεως· Κρητικῆς μέν τεχνοτροπίας, ἀλλ' ἐπηρεασμένης σαφῶς ὑπό πνεύματος δεσπόζοντος τήν περίοδον ἐκείνην εἰς τόν γείτονα Βαλκανικόν χῶρον. Ἴσως δέν εἶναι ἄσχετος τῆς συγγενείας αὐτῆς ἡ ἐπιγραφή: + "Κατά το ζμη΄(1540) ἔτος ἀνεκαινίσθη τό παρόν κτήριον τῆς Σεβασμίας καί Βασιλικῆς Μονῆς τοῦ Φιλοθέου τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου τῆς ἐπικεκλημένης Εὐαγγελιστρίας, παρά τοῦ εὐσεβεστάτου Λέοντος τοῦ Βασιλέως τοῦ Καχετίου τῆς Ἰβηρίας καί τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ Ἀλεξάνδρου εἰς ψυχικήν αὐτῶν σωτηρίαν".

Ἡ βιβλιοθήκη εὑρίσκεται εἰς τόν α΄ ὄροφον τῆς νεοκτίστου ΒΔ πτέρυγος, τῆς ἀνεγερθείσης ἐν ἀρχῇ τῆς δεκαετίας 1990. Περιέχει περί τά 390 χειρόγραφα, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ Σπυρίδων Λάμπρος εἶχεν εὕρει τότε πρός καταγραφήν μόνον 249. Τά νεώτερα εἶναι ἐκκλησιαστικῆς ὡς ἐπί τό πλεῖστον ὕλης, χειρόγραφες φυλλάδες ἱερῶν Ἀκολουθιῶν καί λοιπά παραπλήσια. Ἐκ τῶν χειρογράφων, περγαμηνῶν, βομβυκίνων καί χαρτῴων ἀρχαιότερον εἶναι τό ἐκ τριάκοντα ἕξ φύλλων ἀπόλειμμα περγαμηνοῦ Εὐαγγελισταρίου τοῦ Η΄ αἰῶνος εἰς μεγαλογράμματον γραφήν. Ἐκ τῶν εἰκονογραφημένων σπουδαιότατον εἶναι τό περιέχον τήν εἰς τύπον φιλοσόφου παράστασιν τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Μάρκου Τετραευάγγελον, ἐκ τῶν ἀρχαιοτέρων τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Σώζονται ἐπίσης δύο εἰλητάρια τοῦ ιδ΄ αἰῶνος, περιέχοντα τήν θείαν Λειτουργίαν τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. Ὡσαύτως φυλάσσονται Αὐτοκρατορικά Χρυσόβουλλα, Μολυβδόβουλλα, Πατριαρχικά Σιγγίλια, Σουλτανικά Φιρμάνια κ.ο.κ. Ἔντυπα παλαιότερα ἔχει ἐλάχιστα ἡ Μονή ἐν σχέσει μέ ἄλλας Ἱεράς Μονάς, λόγῳ τῆς ἐπισυμβάσης πυρκαϊᾶς τοῦ 1871.

Τό Σκευοφυλάκον συστεγάζεται μετά τῆς Βιβλιοθήκης εἰς τόν αὐτόν χῶρον τῆς νεοδμήτου πτέρυγος, βορειοδυτικῶς. Φυλάσσονται Ἱερά ἄμφια παλαιά, πετραχήλια, Σταυροί, Δισκοπότηρα, ἀργυροεπίχρυσα Ἱερά Εὐαγγέλια, κανδῆλες, θυμιατά, ἀφιερώματα καί λοιπά ἐκκλησιαστικά λειτουργικά σκεύη. Μεταξύ τῶν ἱερῶν κειμηλίων τῆς Μονῆς ἰδιαιτέρας τιμῆς ἀπολαμβάνουν βυζαντινές, μεταβυζαντινές καί νεώτερες ἱερές εἰκόνες, ἐκ τῶν ὁποίων ἐνδεικτικῶς ἐλάχιστες εἰς τό παρόν. Εἰς τίς πτέρυγες τῆς Μονῆς ὑπάρχουν καί λειτουργοῦν ἐπίσης: Τό Νοσοκομεῖον- Γηροκομεῖον- Φαρμακεῖον, Ὀδοντιατρεῖον, Ραφεῖον, Ὑποδηματοποιεῖον, Κηροπλαστεῖον, Θυμιαματοποιεῖον, ξυλογλυπτικόν ἐργαστήριον, ἁγιογραφείων, ἐργαστήριον συντηρήσεως κειμηλίων καί λοιπά ἐργαστήρια.

Ἱστορικόν καί ἐκ φύσεως ἐντυπωσιακόν εἶναι τό Ἀσκητήριον- Κάθισμα- Σπηλιά τοῦ Ἁγίου Διονυσίου τοῦ ἐν Ὀλύμπῳ, εἰς τό ὁποῖον ὁ Ἅγιος κατά τόν καιρόν τῆς ἡγουμενίας του- 16ος αἰών- ἀπεσύρετο ἀφ' ἑσπέρας μετά τό ἀπόδειπνον· διενυκτέρευεν ἐκεῖ προσευχόμενος καί ἐπέστρεφεν εἰς τό Μοναστήρι- ὄχι βεβαίως ὅλες τίς ἡμέρες- κατά τήν ὀρθρινήν ἀκολουθίαν.

Εἰς ἀπόστασιν ἑκατόν περίπου μέτρων βορειοδυτικῶς τοῦ κοιμητηριακοῦ ναοῦ τῶν Ἁγίων Πάντων εὑρίσκεται ἐπίσης ὑπό βράχον παρόμοιον κάθισμα, τοῦ ὁποίου ὁ ναΐσκος τιμᾶται ἐπ' ὀνόματι τοῦ Γεννεσίου τῆς Θεοτόκου καί φέρει ἐπιγραφήν: "ᾨκοδομήθη οὗτος ὁ τῆς Θεοτόκου Ναός ἐν ἔτει αψμε΄ (1745). Ἐδῶ ἀσκήτευσεν ὁ ὅσιος ἡσυχαστής Δομέτιος ὁ σημειοφόρος, προορατικοῦ χαρίσματος ἠξιωμένος καί πολλούς ὑπομείνας πειρασμούς παρά τῶν δαιμόνων· μαθητής δέ αὐτοῦ ἐπί τριετίαν ἐχρημάτισες ὁ ἅγιος νέος ὁσιομάρτυς Δαμιανός, ὁ ἐξ Ἀγράφων ἔχων τήν καταγωγήν καί εἰς ἐπαρχίαν Λαρίσης μαρτυρήσας τό 1568.

Εἰς τόν Ἀρσανᾶν τῆς Μονῆς παρά τήν θάλασσαν ὑπάρχει τό Ἁγίασμα τῆς Γλυκοφιλούσης. Ἀναβλύζει ἀεννάως ἐκεῖ ὅπου ἐστάθη ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας, ὅταν ἐβγῆκε ἀπό τά νερά διά χειρῶν τοῦ ἡγουμένου, ὁ ὁποῖος εἶχε προϊδεῖ ἐν ὁράματι τήν Παναγίαν, λέγουσαν εἰς αὐτόν νά κατεβῆ εἰς τόν αἰγιαλόν, νά τήν ἐβγάλη ἀπό τήν θάλασσαν καί νά τήν φέρη εἰς τό Μοναστήρι· τό ὁποῖον καί ἔγινε. Τό ἁγίασμα δέν ὀλιγοστεύει οὔτε ἀλλάσσει θερμοκρασίαν χειμῶνα ἤ καλοκαίρι.

Εἰς τήν εὐρυτέραν περιοχήν της ἡ Μονή ἔχει ἐξαρτήματα- Κελλιά. Παλαιότερα εἶχε πολύ περισσότερα, ἐκ τῶν ὁποίων τώρα κατοικοῦνται τά πέντε κατωτέρω:

α. Ἅγιος Γεώργιος β. Ἅγιος Κωνσταντῖνος γ. Ἁγία Τριάς δ. Ἅγιος Δημήτριος ε. Θεία Ἀνάληψις.

Εἰς τίς Καρυές ἔχει τό Ἀντιπροσωπεῖον της, κτίσμα τοῦ 1964, μέ παρεκκλήσιον ἀφιερωμένον εἰς τόν Ἅγιον τῶν Σκλάβων καί πάσης Ρωμηοσύνης Κοσμᾶν τόν Αἰτωλόν (1714-1779).

Τοῦτον τό Ἁγιώνυμον Ὄρος, διά τῆς ἱερᾶς Μονῆς Φιλοθέου ἐκπληρῶνον τό ὀφειλόμενον χρέος του, ἀπέστειλεν κατά τόν καιρόν τῆς δουλείας, ὡς ἀφυπνιστήν τοῦ κοιμωμένου Γένους. Καί συνετελέσθη, μέ πρωτεργάτην τόν ταπεινόν αὐτόν Ἅγιον, τῆς παλιγγενεσίας ἐκείνης τό θαῦμα. Διότι ὁ φαινόμενος θάνατος καί ἡ κηδεία τῆς Ρωμηοσύνης ἔχουν ἀνέκαθεν ἀναστάσιμον χαρακτῆρα. Τοῦτο τό νόημα εἶχεν ὁ Σταυρός, τόν ὁποῖον περιέφερεν καί ἔστηνε παντοῦ ὁπόθεν διήρχετο ὁ Ἅγιος, προοιωνίζων τήν ἀνάστασιν τοῦ Γένους ἡ ὁποία καί ἐπηκολούθησε μετά δύο γενεές.

Τήν 1ην Ὀκτωβρίου 1973, δι' ἀποφάσεως τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος καί διά Σιγγιλίου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Δημητρίου τοῦ Α΄ μετετράπη ἀπό ἰδιορρύθμου εἰς κοινόβιον, με τριακονταμελῆ τότε Ἀδελφότητα ἐκ τῆς Προβάτας καί Νέας Σκήτης προερχομένην, ὑπό ἡγούμενον τόν Γέροντα Ἀρχιμανδρίτην Ἐφραίμ, πνευματικόν ἀνάστημα τοῦ ὀνομαστοῦ Ὁσίου Γέροντος Ἰωσήφ τοῦ Ἡσυχαστοῦ, τοῦ Σπηλαιώτου.

Ἐκ τοῦ κορμοῦ τῆς Ἀδελφότητος ἀνεφύησαν κλάδοι παράρριζοι μεταφυτευθέντες ἐντός τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί ἐκτός. Το 1979 ἔγινεν ἡ ἐπάνδρωσις τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κωνσταμονίτου, τό 1980 τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ξηροποτάμου, τό 1981 τῆς Ἱεράς Μονῆς Καρακάλλου. Ἡ αὐτή κίνησις μετά δεκαετίαν ἔγινε καί πρός τόν Νέον Κόσμον, Ἀμερικῆς καί Καναδᾶ. Εἰς τάς ἐρήμους τῶν χωρῶν αὐτῶν, ὑπό τήν πνευματικήν ἐποπτείαν καί μέριμναν τοῦ παραιτηθέντος τῆς τοῦ Φιλοθέου ἡγουμενίας Γέροντος προηγουμένου Ἐφραίμ, πνευματικοῦ Πατρός τῆς ὅλης ἐξαπλουμένης Ἀδεφότητος, ἐφυτεύθησαν καί ἀνθίζουν οὐκ ὀλίγαι πνευματικαί ὀάσεις ἀνδρώων καί γυναικείων Μονῶν, διαπνέουσαι ἄρωμα ὀρθοδόξου πνοῆς καί συνιστῶσαι ἐλπίδα ζῶσαν καί δείκτην πορείας ἀσφαλοῦς ἐν μέσῳ τοῦ δεινῶς κυμαινομένου καί ἀστατοῦντος κόσμου.